طراحی سکونتگاه در بافت تاریخی اردبیل با رویکرد معماری زیستارشناختی (بیونیک)

از گذشته های دور، خانه برای انسان چیزی بیش از سرپناه بوده و بیشتر نیازهای انسان در خانه برآورده می شده است. علت اینکه خانه های سنتی ما در هر گوشه از کشورمان به گونه ای متفاوت شکل گرفته است مربوط به معماری منطقه ای خانه های ایرانی است، این خانه ها همواره در تعاملی سازنده با طبیعت پیرامون خود بوده و ساکنان آن برای مدیریت مشکلات و رفع نیازهای خود از طبیعت بهره می بردند، اما علیرغم نیازهای جسمی و روحی انسان امروز به برقراری تعامل با طبیعت، خانه های کنونی فاقد چنین ارتباطی هستند. رویکرد طراحی معماری بیونیک سعی در حذف فاصله میان انسان و طبیعت به روش های گوناگون دارد اما روش های عملکردگرایانه و سطحی در طراحی بناها بعلت عدم توجه به سازگاری با زیست بوم و عدم تعلق به فرهنگ و سکونت ایرانی از مقبولیت چندانی برخوردار نبوده و پاسخگوی نیازهای استفاده کنندگان نمی باشد. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که آیا می توان الگوهایی جدید از طبیعت و قوانین آن براساس معماری بیونیک رمزگشایی کرده و در تلفیق با الگوهای سنتی و بومی منطقه که در تعامل با طبیعت است، برای طراحی سکونتگاه در بافت تاریخی اردبیل استفاده کرد؟ هدف از طرح مسئله پیوندمعماریامروزبامعماریاصیلگذشته و بررسی نحوه استفاده از الگوهای معماری بیونیک در خانه و تاثیر و عملکرد این الگوها در طراحی خانه بوده و به منظور طراحی خانه هایی در تعامل با طبیعت، برای افزایش ارتباط انسان و طبیعت و جلوگیری از آلودگی محیط زیست و کاهش آسیب بر روی محیط و منابع انرژی و طبیعت می باشد. به همین دلیل این تحقیق، روش معماری بیونیک را بعنوان یک رویکرد معماری طبیعت گرا در تطابق با معماری بومی بررسی کرده و الگوهای طبیعت گرایانه خانه های سنتی محله اوچدکان اردبیل را از منظر شکل، سازه، عملکرد، اقلیم و پوسته بازخوانی می کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که روش معماری بیونیک در الگوگیری از طبیعت تا حد زیادی انطباق پذیر با روش سنتی طراحی خانه های سنتی ایرانی است. الهام گیری از ساختارهای طبیعی به ویژه موجودات زنده جهت طراحی و ساخت به دلیل همخوانی با طبیعت و تکامل در طی سالیان می تواند الگوهای بدیع را در اختیار طراح بگذارد. در طراحی مسکن معاصر به منظور همسو سازی روش های نوین ساخت وساز با طبیعت و سازگاری با زیست بوم و فرهنگ خانه های سنتی، می توان از رهیافت های معماری بیونیک مانند استفاده از مصالح و سازه های طبیعی و پیشرفته برای پاسخگویی به شرایط محیطی و موقعیت های بحرانی، صرفه جویی در انرژی و بهره گیری بیش از حد از منابع، الگوبرداری از عملکرد طبیعت جهت رفع نیازهای ساکنان و حفظ محیط زیست، انعطاف‎پذیری فضاها و هماهنگی میان فرم و عملکرد و تبعیت عملکرد اجزا از کل، توجه به بستر طراحی و سازگاری بنا با محیط، تناسب و هماهنگی میان اجزا و کل بنا، سادگی فرم و در عین حال تنوع آن اشاره نمود. مهمترین کیفیت های انطباق پذیری خانه های سنتی ایرانی با رویکرد معماری بیونیک عبارتند از استفاده از هندسه و تناسبات طبیعی در معماری خانه ها، استفاده از سازه و مصالح بومی در پوسته و ساختار بنا، طراحی اقلیمی خانه ها برای صرفه جویی در مصرف انرژی، انعطاف پذیری در عملکرد خانه ها شامل تغییرپذیری، تطبیق پذیری و تنوع پذیری که در تطابق با اهداف و روش الگوگیری معماری بیونیک هستند. بدین ترتیب می توان اظهار نمود که اهداف معماری سنتی خانه های ایرانی به دلیل توجه به سازگاری با طبیعت، بوم، فرهنگ و سکونت ایرانی با اهداف معماری بیونیک هم راستا می باشد و الگوهای معماری گذشته منافاتی با روش طراحی معماری امروزی ندارد. در این پژوهش بعد از اتخاذ روش تحقیق مناسب، مطالعات پایه بر روی طبیعت و معماری بیونیک و معماری خانه های سنتی محله اوچدکان اردبیل انجام گرفته و پس از بررسی بناها و بافت های مشابه که با روش بیونیک طراحی شده، کالبد فضایی شهر و نیازهای محلّی و منطقه ای و بستر طراحی مورد مطالعه قرار گرفته و طراحی این مجموعه بر اساس یک رابطه مثلثی با سه آیتم: الگو، برنامه و تصاویر ذهنی شکل گرفته است.